You have to learn the rules of the game. And then you have to play it better than anyone else.
D. Feinstein
Το wikileaks είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με σκοπό την δημοσίευση απόρρητων εγγράφων που σχετίζονται με υποθέσεις κατάχρησης εξουσίας από κυβερνήσεις, οργανώσεις, φυσικά πρόσωπα ή εταιρίες. Ιδρύθηκε από τον Julian Assange το 2006. Εκ τότε τα wikileaks έχουν δημοσιεύσει πολλά απόρρητα έγγραφα. Ο Julian Assange το 2009 κέρδισε το βραβείο δημοσιογραφίας από την Διεθνή Αμνηστία για αποκαλύψεις εξαφανίσεων και δολοφονιών στην Κένυα.
Το wikileaks προσφέρει ανωνυμία στις πηγές του, ενώ η φαινομενικά άναρχη δομή του, καθιστά αδύνατο τον έλεγχο και τη λογοκρισία από τις κατά τόπους εξουσίες.
Το wikileaks βασίζεται κυρίως σε εθελοντές και δωρεές, οι οποίες προέρχονται κυρίως από τις Η.Π.Α. κι άγγιξαν τα 200.000 € το 2009. Ο Julian Assange τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να βρει ένα μοντέλο που θα επιτρέψει στην οργάνωση του να ανεξαρτητοποιηθεί οικονομικά. Η προσπάθεια να πουλήσει με τους δικούς του όρους τα στοιχεία που έχει στην κατοχή του, δεν καρποφόρησε μέχρι σήμερα.
O Assange είναι ένα εξαιρετικά ικανός χρήστης υπολογιστών. Ασχολείται με την ασφάλεια υπολογιστικών συστημάτων από 1988, κι είχε υποθέσεις και δικαστήρια όταν σε νεαρή ηλικία εισέβαλε, μεταξύ άλλων, στο δίκτυο ενός ραδιοτηλεοπτικού σταθμού. Ήταν η εποχή των BBs, αρχές της δεκαετίας του 1990. Ο Assange έχει ενδελεχή γνώση υπολογιστικών δικτύων κι έχει εξασκήσει την τέχνη της παράνομης πρόσβασης σε υπολογιστικά συστήματα στο παρελθόν και της κρυπτογραφίας. Επίσης, η μητέρα του είχε δράση ως αναρχική - αναφέρομαι στην ιδεολογία του αναρχισμού όχι στην απροκάλυπτη καταστροφή - στο παρελθόν, το οποίο τον στιγμάτισε ως παιδί. Περισσότερα για τον Julian Assange στο εξαιρετικό άρθρου του Raffi Khatchadourian “No Secrets” στην ιστοσελίδα του NewYorker.
Το wikileaks έχει μια ιδιόμορφη δομή, η οποία δεν είναι πλήρως ξεκάθαρη. Αποτελείται από ένα δίκτυο υπολογιστών (hosts) στα οποία στεγάζεται το υλικό. Το μοντέλο συστήματος δεν είναι κεντρικοποιημένο και δεν έχουν όλα τα συστήματα το ίδιο υλικό, δεν είναι “mirrors”. Όταν το σχεδίαζε ο Assange, εμπνεύστηκε από τα torrents. Οι διαχειριστές των servers δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και δεν επικοινωνούν παρά μόνο χρησιμοποιώντας κρυπτογραφημένα κανάλια επικοινωνίας και ψευδώνυμα. Οι εθελοντές που εργάζονται μαζί με τον Assange δεν γνωρίζουν σχεδόν τίποτε που να μπορεί να βάλει σε κίνδυνο τους διαχειριστές. Γνωρίζουν μονάχα τα ψευδώνυμα αυτών.
Αν και ως οργάνωση, διατηρεί δικηγόρους, πληρώνει hosting και υπηρεσίες δικτύου, κλπ. Δεν έχει επίσημη έδρα με την συμβατική έννοια του όρου. Ο ίδιος ο Assange συχνά αγνοείται. Ζει στα παγκάκια ή σε σπίτια εθελοντών. Παρουσιάζεται σε συνεδριάσεις και μετά εξαφανίζεται για καιρό. Ο πιο εύκολος τρόπος να επικοινωνήσει κανείς μαζί του, είναι μέσω email, twitter ή δικηγόρου.
Το wikileaks δεν είναι δημοσιογραφικό πρακτορείο με την συμβατική έννοια του όρου. Ως γνωστών οι δημοσιογράφοι, βάση νόμου1, έχουν το δικαίωμα να προστατεύσουν την ανωνυμία της πηγής τους. Δυστυχώς αυτό δεν είναι πάντα εφικτό. Εκεί έρχεται το wikileaks κι εξασφαλίζει στην “πηγή” του πλήρη ανωνυμία και δημοσίευση των εγγράφων. Δεδομένου ότι δεν έχει πατρίδα το wikileaks, είναι εικονικά αδύνατο να… Υποκύψει σε πιέσεις ( Το πόσο αδύνατο είναι στην πραγματικότητα κάτι τέτοιο, θα το μάθουμε μέσα στους επόμενους μήνες, αφού ούτε λίγο ούτε πολύ στην υπόθεση cablegate αντίπαλος είναι η κυβέρνηση των Η.Π.Α. ).
Η αποστολή εγγράφων γίνεται με κάθε δυνατή προστασία της πηγής. Μέσα από κρυπτογραφημένα κανάλια επικοινωνίας μπορεί ο οποιοσδήποτε να στείλει έγγραφα στο wikileaks, κρατώντας πλήρως την ανωνυμία του. Έπειτα μια ομάδα ειδικών, που συνήθως απαρτίζεται από εθελοντές, ελέγχει την εγκυρότητα των εγγράφων. Το wikileaks, αφαιρεί έγγραφα, ονόματα ή πληροφορίες που οποία θεωρούνται άσχετα με την υπόθεση και μπορεί να υποστούν συνέπειες - αναφέρομαι σε φυλάκιση ή θάνατο - έρχεται σε επικοινωνία με τους μεγαλύτερους δημοσιογραφικούς οίκους, κάνει μια σύμβαση έτσι ώστε να δεσμεύσει τους οίκους ότι θα δημοσιεύσουν τα έγγραφα αυτά.
Οι δημοσιογραφικοί οίκοι με την σειρά τους αξιολογούν τα έγγραφα κι ελέγχουν την εγκυρότητα τους. Έπειτα διαλέγουν μια ημερομηνία δημοσίευσης, κι αρχίζουν και δημοσιοποιούν τα μέρη που έχουν σημασία. Έτσι προκύπτει μια μορφή “συνεχόμενου ρεπορτάζ”. Ταυτόχρονα τα wikileaks στην ιστοσελίδα τους, δημοσιεύουν το υλικό στην αρχική του μορφή, έτσι ώστε να δώσουν την ευκαιρία στον κάθε ενδιαφερόμενο να ψάξει την αρχική πηγή για να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.
Στις 28/11/2010 πέντε από τους μεγαλύτερους δημοσιογραφικούς οίκους στον πλανήτη, δημοσίευσαν 291 από τα 251.287 έγγραφα που βρέθηκαν στην κατοχή του wikileaks. Τα έγραφα αφορούν το Υπουργείο Εξωτερικών των Η.Π.Α., το γνωστό State Department. Πρόκειται για έγγραφα αλληλογραφίας που αφορούν διάφορες υποθέσεις. Τα έγγραφα των Η.Π.Α. έχουν τέσσερις βασικές διαβαθμίσεις:
Τα έγγραφα που έχουν στην κατοχή τους τα wikileaks ανήκουν στις κατηγορίες Unclassified, Classified και Secret. Η υπόθεση έχει γίνει παγκοσμίως γνωστή ως cablegate, κι έχει προκαλέσει σάλο άνευ προηγούμενου. Ποτέ ξανά στην παγκόσμια ιστορία της διπλωματίας δεν είχε υποστεί μια χώρα, ειδικότερα υπερδύναμη, τέτοιο χτύπημα. Οι προεκτάσεις που θα έχει το cablegate στην παγκόσμια πολιτική σκηνή, είναι δύσκολο να κατανοηθούν άμεσα, καθώς ακόμη δεν έχει διοχετευθεί στα ΜΜΕ παρά ένα κλάσμα των εγγράφων.
Υπεύθυνος για το “κάζο” θεωρείται ο στρατιώτης Bradley Manning που σύμφωνα με δηλώσεις της κυβέρνησης Obama, κατέβασε σε ένα CD τα απόρρητα έγραφα από το στρατιωτικό δίκτυο των Η.Π.Α. όταν υπηρετούσε στο Ιράκ. Σύμφωνα με τα όσα έχουν διαρρεύσει στον διεθνή τύπο, ο Manning διατηρούσε επαφές με έναν hacker από την California. Ο hacker μόλις πληροφορήθηκε ότι ο Manning είχε στείλει τα έγγραφα στο wikileaks επικοινώνησε με τις «αρχές».
Ο Manning αντιμετωπίζει κάθειρξη έως και 52 ετών για διάφορες κατηγορίες, σοβαρότερη των οποίων είναι αυτή της «Εσχάτης Προδοσίας» . Πολλοί τηλε-αστέρες, ζητούν την ηλεκτρονική καρέκλα για τον νεαρό στρατιώτη, γεννημένο το 1987. Η οργάνωση wikileaks αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με τον Manning αλλά όταν προσπάθησε να του εξασφαλίσει δικηγόρο, ο στρατός των Η.Π.Α. αρνήθηκε οποιαδήποτε συνεργασία.
Δεν υπάρχει καμία απτή απόδειξη ότι ο Manning έχει στείλει τα έγγραφα στο wikileaks, αλλά αντιμετωπίζεται σαν ήρωας τόσο από τον Assange όσο κι από πάρα πολλούς πολίτες των Η.Π.Α. κι έχει στραμμένο πάνω του το βλέμμα της παγκόσμιας κοινότητας. Ο Manning αναμένεται να δικαστεί τον Ιούνιο του 2011 σε στρατιωτικό δικαστήριο. Πολλοί έχουν εκφράσει αμφιβολίας για την αμεροληψία των δικαστών που θα εκδικάσουν την υπόθεση.
Η αντίδραση της κυβέρνησης των Η.Π.Α. είναι - την στιγμή που γράφω το άρθρο, οι εξελίξεις αλλάζουν ραγδαία το σκηνικό - άνευ προηγούμενου. Οι Η.Π.Α. αν κι επίσημα δεν έχουν δημοσιοποιήσει καμία κατηγορία, γιατί απλούστατα η δημοσίευση εγγράφων που έχει στην κατοχή του ένας δημοσιογράφος, εκτός κι αν έχει υπογράψει συμβόλαιο «σιωπής», το γνωστό “confidentiality agreement”, δεν αποτελεί παρανομία! Κάτι τέτοιο δεν ισχύει στην περίπτωση του wikileaks, που το κυνηγούν Θεοί και δαίμονες από την ημέρα της δημοσίευσης.
Η αντίδραση τόσο σχολιαστών όσο κι εκπροσώπων των δύο κομμάτων στις Η.Π.Α., ήταν το λιγότερο «εξωφρενική» και δεν θυμίζει σε καμία περίπτωση «δημοκρατικό καθεστώς». Ενδεικτικά αναφέρω τρία περιστατικά:
Από τις 28/11 έως τις 8/12/2010, η κυβέρνηση των Η.Π.Α. αντιμετώπισε τα wikileaks με περισσότερη προσπάθεια από όση η καταβάλει η κυβέρνηση Bush ενάντια στην Al Qaida. Κατόπιν πολιτικής πιέσεως, έγιναν τα εξής:
Οι παραπάνω εταιρίες, επικαλέστηκαν αστείες δικαιολογίες οι οποίες δεν στέκουν σε καμία περίπτωση - γι αυτό και δεν θα μπω στην διαδικασία να τις αναφέρω - για να διακόψουν την συνεργασία τους με το Paypal. Όλες οι παραπάνω πράξεις έγιναν κατόπιν προτροπής του γερουσιαστή Joe Liberman.
Υπάρχουν υπόνοιες ότι οι VISA και MasterCard μπήκαν στον χορό μετά την δήλωση του Assange ότι έχει στην κατοχή του 5 GB δεδομένων μεγάλης Αμερικανικής τράπεζας, τα οποία θα ταράξουν τα νερά. Σε αυτήν την είδηση οι μετοχές της Bank of America έπεσαν 3,18%.
Στις 01/12/2010 η Interpol έβγαλε ένταλμα σύλληψης για τον Julian Assange. Οι κατηγορίες είχαν ως αφετηρία την Σουηδία και μια υπόθεση βιασμού, δύο γυναικών, οι οποίες εργάστηκαν για κάποιο διάστημα ως εθελοντές στο wikileaks.
Στην Σουηδία, ο βιασμός είναι κάτι διαφορετικό από αυτό που έχουν υπόψιν τους οι περισσότεροι άνθρωποι. Βιασμός θεωρείται το σεξ χωρίς προφυλάξεις. Επίσης βιασμός - εκ των υστέρων - μπορεί να χαρακτηριστεί η περίπτωση μιας απότομης κίνησης πάνω στο σεξ. Αν αλλάξει γνώμη η ‘σύντροφος’, κι επικαλεστεί ότι ήπιε δύο ποτά παραπάνω, πάλι μπορεί να κατηγορήσει τον άντρα για βιασμό.
Αξίζει αν αναφέρουμε ότι η μία από τις δύο γυναίκες, ήταν τόσο ενθουσιασμένη με την είδηση ότι είχε ολοκληρωμένες επαφές με τον Assange που έστειλε χαρούμενη και tweets… Για να το γνωστοποιήσει σε όλο τον πλανήτη.
Το συμβάν έγινε πριν από μερικούς μήνες. Λόγο απώλειας στοιχείων ο δικαστής που την ανέλαβε άφησε τον Assange να φύγει από την χώρα κι έκλεισε την υπόθεση. Ξαφνικά στις 30/11/2010 η υπόθεση, ως δια μαγείας, ξανά-άνοιξε.
Χαρακτηριστική είναι η υπόθεση εντάλματος της Interpol. Σπάνια βγάζει η Interpol ένταλμα και προσθέτει στην λίστα “most wanted”, βιαστές τέτοιου τύπου…
Η Scotland Yard είχε εντοπίσει τον Assange, ο οποίος κατόπιν συμβουλής των δικηγόρων του, αρνήθηκε τις κατηγορίες και παραδόθηκε. Στην προ-ανακριτική ακρόαση που έγινε στο Λονδίνο, στις 07/12/2010, ο δικαστής θεώρησε ότι αν αφήσει τον Assange ελεύθερο θα φύγει από την χώρα, πράγμα που προκαλεί έκπληξη δεδομένου ότι ο ίδιος… Παραδόθηκε. Εκκρεμεί ή απόφαση έκδοσης του ή όχι στην Σουηδία.
Ο Assange είναι σίγουρος ότι πρόκειται για πολιτικά υποκινούμενη υπόθεση, από την CIA. Το ίδιο και οι κατηγορίες. Μάλιστα ένα εκ των δύο θυμάτων, έχει επαφές με την CIA σύμφωνα με δημοσιεύματα στο διαδίκτυο, τα οποία όμως δεν έχουν διασταυρωθεί.
Οι περισσότεροι σχολιαστές είναι αρκετά επικριτικοί τόσο με την Interpol, όσο και με τις Βρετανικές αρχές που έχουν μπει στην διαδικασία εκδίκασης μιας υπόθεσης που «μπάζει από παντού».
Ο Assange φοβάται ότι σε περίπτωση που οι Βρετανικές αρχές τον παραδώσουν στην Σουηδία, αυτοί με την σειρά τους, χρησιμοποιώντας κάποια δικαιολογία θα τον παραδώσουν στις Η.Π.Α., όπου θα λάβει μια άδικη δίκη.
Η στάση των mainstream Μ.Μ.Ε. στις Η.Π.Α. τάχθηκε κατά του Assange. Σε πολλά πρωτογενή Αγγλοσαξονικά πρακτορεία, που είχα την ευκαιρία να διαβάσω, ιδιαίτερα μετά από τις πρώτες 4 μέρες όπου οξύνθηκε η αντίδραση της κυβέρνησης των Η.Π.Α. χρησιμοποιούν πολύ προσεκτικά επιλεγμένα επίθετα για να περιγράψουν την υπόθεση και τον Assange.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το άρθρο στο Time Magazine - "WikiLeaks’ War on Secrecy: Truth’s Consequences“, όπου κλείνοντας ο δημοσιογράφος αναφέρει τα εξής:
Assange can talk big — he gave TIME a lecture on the Founding Fathers — and may have something of a martyr complex. But he has shown himself an exceptionally talented showman.
Ο χαρακτηρισμός ”showman“ εμπεριέχει μια δόση σαρκασμού κι απόρριψης, αφού επί της ουσίας δεν αποδέχεται την ηθική του ‘ Assange. Είναι μόνο ένα παράδειγμα από τον καταιγισμό αρνητικών επιθέτων, που σκοπό έχουν να βάλουν μια νοητική τρικλοποδιά στον αναγνώστη.
Κι όμως ο Assange θα μπορούσε άνετα να κάνει ένα μάθημα για τους Πατέρες των Η.Π.Α. στο Time Magazine, καθώς και στο Economist, το NewsWeek, τους New York Times κι άλλες "διακεκριμένες” φυλλάδες για την ανικανότητα τους να κάνουν το καθήκον τους: Να ενημερώσουν το κόσμο για τι πραγματικά συμβαίνει άσχετα με τα «θέλω» της εκάστοτε εξουσίας.
Το ίδιο άρθρο αποφεύγει προκλητικά να πάρει θέση, στα ζητήματα που ήρθαν στην επιφάνεια με τις αποκαλύψεις του cablegate ή να κρίνει τον Pete King, που όπως αναφέρει, δηλώνει ότι τα wikileaks είναι μια «τρομοκρατική οργάνωση».
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό των «δυτικών» ΜΜΕ είναι η προσέγγιση. Δεν μπένουν στην διαδικασία άσκησης κριτικής στην κυβέρνηση Obama ή τους εμπλεκόμενους. Ασχολούνται κυρίως με το αν είναι σωστό ή όχι αυτό που έγινε, αναμασώντας τα ίδια ανόητα επιχειρήματα ξανά και ξανά και γράφοντας αράδες άρθρων, βασιζόμενοι στο αν είναι σωστή ή λάθος η απόφαση δημοσίευσης των εγγράφων κι άλλα ζητήματα, τα οποία δεν έχουν καμία σημασία μπροστά στο μέγεθος των αποκαλύψεων.
Δεν λείπουν και φωνές λογικής όπως αυτή της Amy Davidston στον New Yorker. Ο Noam Chomsky αναφέρει την απέχθεια της κυβέρνησης των ΗΠΑ για την δημοκρατία και τάσσεται υπέρ του Assange. Η μεγαλύτερη μερίδα των δημοσιογράφων, ανεξάρτητων από τις κατά τόπους κυβερνήσεις ή «μεγάλους» οίκους, τάσσονται υπέρ του wikileaks.
Στις 28/10 δημοσιεύθηκαν μόνο 291 από τα περίπου 260.000 έγγραφα. Αν και πάρα πολλοί «τηλε-αστέρες», έχουν εκφράσει την άποψη ότι το περιεχόμενο των εγγράφων είναι λίγο-πολύ «γνωστό», αυτό είναι ψέμα.
Οι αποκαλύψεις είναι πάρα πολλές, υπερβολικά σημαντικές κι επιπλέον μετατρέπουν τις όποιες υποψίες σε γνώσεις. Ενδεικτικά θέλω να αναφέρω την υπόθεση του Khalid El-Masri.
Ο El-Masri είναι ένας Γερμανός μουσουλμάνος πολίτης, που είχε την ατυχία να έχει το ίδιο επίθετο με στέλεχος της Al-Qaida. Η CIA τον απήγαγε, τον βασάνισε κι όταν κατάλαβε ότι είχε πιάσει λάθος άνθρωπο, τον «πέταξε» στην Αλβανία. Στο εν τω μεταξύ η οικογένεια του δεν είχε σταματήσει να τον ψάχνει τα δύο χρόνια που «έλειψε». Σύμφωνα με πληροφορίες από τα wikileaks, μαθαίνουμε ότι η υπόθεση έγινε γνωστή κι ότι οι Η.Π.Α. απείλησαν την Γερμανία ότι σε περίπτωση εντάλματος σύλληψης για τους υπεύθυνους του «λάθους», θα υπάρξουν κυρώσεις.
Αυτή είναι μόνο μια από τις χιλιάδες υποθέσεις που ξεπροβάλλουν καθημερινά και δείχνουν ακόμη και στους πιο καλόπιστους, πόσο «ειλικρινείς» είναι οι ηγέτες των «πολιτισμένων χωρών» της «Δύσης».
Η κατηγορία της Sarah Palin κι άλλων «δημοσιογράφων» είναι ότι το wikileaks έθεσε σε «κίνδυνο» την ασφάλεια των Η.Π.Α. αλλά και τρίτους εμπλεκόμενους με τις διάφορες υποθέσεις. Πολλές από τις αποκαλύψεις, έμμεσα, αποκαλύπτουν ωμές δόσεις βίας, δολοφονίες (όπως π.χ. το γνωστό Collateral Murder) οι οποίες περνάνε «στα ψιλά», μιας κι ανησυχούν «για τους άλλους». Δηλαδή, δεν κάνουμε τίποτε για τον δολοφόνο, απλά ανησυχούμε όλοι, μήπως εκθέσουμε τους «φίλους του» σε τυχών δολοφονικές επιθέσεις;
Επίσης συχνά κατηγορούν τον Assange ότι «απαιτεί να πάντα να γίνονται στο φως το ήλιου», πράγμα «κακό». Το γιατί είναι «κακό» να ξέρουν οι Γερμανοί πολίτες ότι η κυβέρνηση τους μπορεί ανά πάσα στιγμή να τους «πουλήσει» αν το ζητήσουν οι Η.Π.Α. είναι κάτι άγνωστο. Καταλαβαίνω ότι είναι κακό για τους πολιτικούς, που «ξεπουλάνε» την πατρίδα τους, αλλά για τους πολίτες πιστεύω ότι είναι καλό να ξέρουν αληθινά ποιον έχουν ψηφίσει.
Όλα τα ηθικά ζητήματα που έχουν τεθεί, τα οποία συνήθως δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα, γιατί το wikileaks έχει πολύ συγκεκριμένη πολιτική δημοσίευσης. Εάν στα 260.000 βγει κι ένα όνομα που δεν πρέπει στην φόρα, όπως είπε κι ο Assange, ζητούμε ταπεινά συγνώμη, αλλά αρνούμαστε να ασχοληθούμε με το «κλαδί» κι όχι με το «δάσος».
Όπως πολύ σωστά γράφει ο Νίκος Σμυρναίος, η υπόθεση cablegate, μετά τις ενέργειες της κυβέρνησης των Η.Π.Α. , έχει πάρει διαστάσεις πολύ μεγαλύτερες από τον Assange και το wikileaks. Πλέον έχουμε μια κατά μέτωπο σύγκρουση της ελευθερίας λόγου και της απολυταρχικής, Οργουελλιανού τύπου, κυβέρνησης η οποία θέλει να φιμώσει οποιονδήποτε μπορεί να ταράξει τα νερά. Φυσικά μαζί της τάσσονται όλα τα «υπάκουα» Μ.Μ.Ε. και οι εταιρίες που εξυπηρετεί κι εξυπηρετείται εις βάρος των πολιτών.
Η δημοσιογραφία θα αλλάξει κι ευχόμαστε να αλλάξει και η πολιτική, με λιγότερες δολοπλοκίες, μυστικά και φυσικά λιγότερα θύματα.
Το wikileaks έδειξε τον δρόμο, κι άλλοι ακολουθούν. Δυστυχώς το διαδίκτυο, κινδυνεύει σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε αφού στο τέλος αυτής της μάχης, θα έχει γίνει ελεύθερο ή πλήρως εξαρτημένο από την βούληση φασιστικών κυβερνήσεων της Δύσης.
UPDATE: Μια ομάδα από hackers με την ψευδωνυμία “Anonymous” έχει αρχίσει να αντεπιτίθεται σε όλες τις εταιρίες που είχαν εμπλακεί στην υπόθεση: PostFinance, VISA, EveryDNS, MasterCard έχουν υποστεί επιθέσεις DDOS. Οι επιθέσεις αυτές έχουν γίνει γνωστές ως “Operation Payback”.
Είναι σχετικό το κατά πόσο αυτοί οι νόμοι ισχύουν ή όχι σε κάθε χώρα, όπως σχετικό είναι το κατά πόσο του σέβεται ή κάθε χώρα, κλπ. Πάντως υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις. Η Σουηδία, η Ισλανδία και η Ελβετία π.χ. βάση νόμου παρέχουν πλήρη προστασία στις πηγές των δημοσιογράφων, ανεξάρτητα με το διακύβευμα της είδησης. ↩